Inleiding
Voor dit onderzoek is in het voorjaar van 2024 een online vragenlijst uitgezet onder culturele instellingen en makers die bekend zijn bij Kunstloc Brabant. In totaal hebben 80 culturele organisaties en 158 makers de vragenlijst ingevuld. Van de ondervraagde instellingen ontvangt 80% subsidie. Van de ondervraagde makers ontvangt 39% subsidie. De inzichten uit dit onderzoek kunnen de cultuursector en de (Brabantse) overheden helpen om samen vooruit te denken en elkaar te versterken.
Meeste instellingen en makers ervaren grote problemen
Zowel instellingen als makers ervaren grote problemen als gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen. Instellingen ervaren problemen op verschillende vlakken. Vooral het vinden van gekwalificeerd personeel, het verkrijgen van financiering en het trekken van nieuw publiek zijn op dit moment ingewikkeld voor instellingen. De makers lijken in grotere mate problemen te ervaren, waarbij moeilijkheden bij het vinden van financiering door meer dan 60% wordt genoemd.
We vroegen instellingen en makers in hoeverre verschillende kostenposten in het afgelopen jaar zijn gestegen. Bij ongeveer 95% van zowel de instellingen als makers zijn de inkoopprijzen van goederen en diensten (sterk) gestegen. Bij 86% van de instellingen en 77% van de makers zijn de totale kosten in 2023 gestegen.
- “Over de gehele linie zijn kosten sterk gestegen. Daartegenover is indexering van subsidie niet tot minimaal aan de orde. Eigen stijgingen binnen eigen prijsbeleid (bijvoorbeeld entree-tickets/horeca/studio-verhuur) kunnen maar minimaal doorgevoerd worden, aangezien dit veelal raakt aan de collega-gesubsidieerde partijen die evenmin ruim budget hebben alsook aan het publiek, voor wie we de prijsdrempel laag wensen te houden om zodoende voor iedereen toegankelijk te zijn en blijven.”
Quote van een instelling - “Nu in de nabije toekomst de dieselbussen van de weg af moeten, moet ik het voor elkaar zien te krijgen om dit jaar of volgend jaar een nieuwe bus te kopen, terwijl mijn huidige bus nog goed is. Dat maakt me zorgelijk omdat ik zonder bus niet kan werken.”
Quote van een maker - “Er is evenveel of minder geld beschikbaar terwijl de kosten enorm stijgen. Loonkosten stijgen doordat personeel duurder is. We zien dat het nodig is dat lonen omhoog gaan, maar daarvoor moet er ook meer subsidie komen om deze hogere kosten te kunnen dekken. Zeker als je aan fair pay/fair practice code wil voldoen is dit noodzakelijk, omdat het anders ten koste kan gaan van de kwaliteit, door verminderde mogelijkheden.”
Quote van een maker
De gevolgen van de problemen en stijgende kosten zijn groot
Makers lijken grotere gevolgen te ervaren dan instellingen. Bijna de helft van de makers geeft aan een tekort aan financiële middelen te hebben door de gestegen kosten en twee op de vijf heeft een tekort aan financiële middelen door derving van omzet. Eén op de drie makers ervaart een negatieve impact op de (mentale) gezondheid als gevolg van de problemen en stijgende kosten.
De instellingen laten een soortgelijk beeld zien. Ruim een kwart van de instellingen geeft aan dat ze een negatieve impact ervaren op de mentale gezondheid van hun werknemers. Een kwart van de instellingen geeft aan dat er personeelstekort ervaren wordt als gevolg van de maatschappelijke ontwikkelingen. In de toelichting van instellingen en makers gaven de meesten aan dat de opbrengsten minder of hetzelfde zijn, maar de kosten stijgen.
- “Van 200 euro per maand voor de energiekosten van een ruimte van krap 70m2 (dat is al veel) naar 1600 euro per maand voor energie/service kosten. En daar kwam de huursom nog bovenop. Door deze verhoging werden ik en mijn collega ontwerpers gedwongen onze ruimte te verlaten voor iets dat wel betaalbaar was. Overigens staat onze oude ruimte nog altijd leeg. Dit gedwongen vertrek heeft mij een flinke knauw bezorgd en ook laten twijfelen aan de visie van de gemeente.”
Quote van een maker - “Subsidie gaat naar inkopen van materialen en apparatuur voor projecten, terwijl ik geen tijd heb om deze te gaan uitvoeren, want als ik niet bijwerk kom ik financieel niet rond. . Daarbij zijn de presentatie, transport en expositie vergoedingen vanuit instellingen en museum zo mager dat ik soms zelf moet gaan bijbetalen op te exposeren. Aanvragen zijn zo tijdrovend geworden door de ‘overheids’ bureaucratie die nauwelijks iets te maken heeft met de huidige beroepspraktijk van kunstenaars, en daardoor vermijd ik aanvragen van subsidies. Sorry voor deze tirade, maar het zit met erg hoog momenteel.”
Quote van een maker
De meeste instellingen en makers hebben maatregelen getroffen
Als gevolg van de maatschappelijke ontwikkelingen hebben instellingen vaker aanpassingen gedaan in het aanbod. De helft van de instellingen en een kwart van de makers heeft de prijzen van het cultuuraanbod verhoogd. Ruim een derde van de instellingen en bijna een kwart van de makers heeft het aanbod verminderd of minder opdrachten aangenomen. Makers hebben in grotere mate energiebesparende maatregelen getroffen dan instellingen. Ongeveer 10% van de instellingen en makers geven aan dat ze opdrachten aan zzp’ers/ freelancers hebben geannuleerd. Dit betrof tussen de één en de tien opdrachten, die de meesten niet op enige manier gecompenseerd hebben.
Tot slot geeft 12% van de bevraagde instellingen aan te verwachten in financiële problemen te komen. 14% van de makers geeft aan nu al in de financiële problemen te zitten en 3% verwacht dit binnen de komende maanden (binnen 6 à 12 tot 36 maanden) te geraken. Ruim een derde van de instellingen en makers weet op dit moment niet of ze in de financiële problemen zullen raken in de komende tijd.
Vooral instellingen zochten hulp of steun
Ruim twee derde van de instellingen en bijna een kwart van de makers hebben in 2023 hulp of steun bij anderen gezocht. Een groot deel hiervan heeft hulp gezocht bij de gemeente. Door instellingen wordt ook steun of hulp gezocht bij collega-instellingen en bij de provinciale uitvoeringsorganisatie. Makers zoeken in mindere mate steun of hulp. Het vaakst zoeken zij steun of hulp bij culturele instellingen, maar ook bij familie of vrienden en bij collega-makers. Instellingen en makers geven aan dat ze hulp of steun hebben gezocht voor financiering (subsidies), sponsoring, netwerken en samenwerken, mentale ondersteuning, en om door te ontwikkelen.
- “Om veranderingen in mijn praktijk te kunnen doorvoeren. Op financieel en productioneel gebied. Ben samenwerkingen met collega’s aangegaan door bundeling middelen en kennis, werkzaamheden.”
Quote van een maker
Meer dan een kwart van de instellingen en ruim 40% van de makers is ergens anders gaan werken
11% van de culturele instellingen is buiten de eigen discipline gaan werken en 15% van de instellingen is zelfs buiten de cultuursector gaan werken, door aanbod te ontwikkelen in bijvoorbeeld het onderwijs of de zorg. Ook geven meerdere instellingen aan een deel van de bedrijfsruimte te zijn gaan verhuren aan derden om zo extra inkomsten te genereren. Voor de makers geldt dat één op de vijf respondenten buiten de eigen discipline is gaan werken en 21% zelfs buiten de cultuursector. Veel genoemde antwoorden hier zijn: de zorg, het onderwijs, detailhandel of bij een bezorgdienst. Ook geven verschillende makers aan weer terug te zijn gegaan naar hun oude werk.
- “Doordat ik me nu als kunstenaar in de zorgsector bevind zijn daar wel financiële middelen om aan de slag te kunnen blijven en gaan. Hierdoor ervaar ik meer interne rust en minder financiële druk op mijn werkgebied. De combinatie zorgt voor stabiliteit voor dit jaar.”
Quote van een maker
De maatschappelijke ontwikkelingen bieden kansen voor nieuwe samenwerkingen
Zowel instellingen als makers geven aan dat de ontwikkelingen kansen bieden om creatiever na te denken over innovatie en nieuwe concepten/initiatieven. Daarbij kijken instellingen en makers verder dan de eigen sector. Ze gaan samenwerkingen aan om krachten te bundelen en een nieuwe infrastructuur te ontwikkelen.
41% van de instellingen en een kwart van de makers zijn door de maatschappelijke ontwikkelingen nieuwe samenwerkingen aangegaan. Dit waren met name samenwerkingen met collega-instellingen, makers en scholen.
- “Tijdens de pandemie ben ik me meer gaan focussen op print verkoop ipv grafische opdrachten. Dus de opdrachten die wegvielen vulde ik aan met het maken/verkopen van eigen werk. Dat heeft voor mij goed uitgepakt. Het corona jaar bleek zelfs weinig impact te hebben op mijn inkomen. De energie crisis raakte mij zoals net al eerder besproken wel hard helaas.”
Quote van een maker - “Ik heb mijn visie als maker weten aan te scherpen en werk gaan maken die niet ene hele grote kostenpost in zich dragen. Als theatermaker had ik veel personele lasten en hoge productiekosten. Ik ben meer naar beeldend kunstenaarschap verschoven en spelen op locaties midden in de samenleving. Dit zijn meer haalbare projecten en voor mij zinvol en van diepgaande betekenis.”
Quote van een maker - “Ik werd gedwongen nog creatiever te zijn in het vinden / genereren van nieuwe opdrachten of formats.”
Quote van een maker - “Anders nadenken over programmering en financieringsmodel, pro actiever middelen en betaalde opdrachten werven maar daardoor wel minder continuïteit en zekerheid voor lange termijn.”
Quote van een instelling
Zorgen over dekking van activiteiten zijn verschillend tussen culturele instellingen en culturele makers
Instellingen maken zich het meest zorgen over het vinden van financiering, gevolgd door stijgende personeels-, goederen- en energiekosten. Makers maken zich het meeste zorgen over het wegvallen van vraag en opdrachten, gevolgd door stijgende kosten inkoop goederen en diensten, stijgende energiekosten, het vinden van financiering en het aantrekken van (nieuw) publiek. Instellingen geven daarbij aan zich zorgen te maken over inkomstenderving door het wegvallen van publiek, terwijl de kosten alleen maar stijgen. Ook de onvoorspelbaarheid in de stijgende kosten en de mate waarop dit (niet) te beïnvloeden is, worden genoemd als zorgwekkend.
Makers uiten grote zorgen over de toekomst van de cultuursector en hun banen. Ze noemen daarnaast de landelijke politieke ontwikkelingen en de bezuinigingen op de cultuursector. Makers merken dat men steeds minder bereid is om voldoende geld te betalen voor hun diensten, waardoor ze akkoord moeten gaan met een lager salaris. Daarnaast lijkt de vraag naar bijvoorbeeld nieuwe producties af te nemen, waardoor er meer concurrentie ontstaat.
- “Wij verwachten te zullen moeten uitwijken naar goedkopere locaties met minder faciliteiten / kwaliteit en uitstraling. Wij maken ons zorgen over de meerjarensubsidie en vrezen per activiteit op zoek te moeten naar extra financiering. Wij staan vierkant achter de adviestarieven voor musici en andere cultuurprofessionals, we weten echter niet hoe we in de praktijk redelijke vergoedingen kunnen realiseren.”
Quote van een instelling - “Door de forse toename van de hierboven genoemde kosten zijn wij genoodzaakt om deze kosten deels door te belasten naar onze bezoekers om rendabel te kunnen blijven, met als gevolg dat een avondje uit aanzienlijk duurder is geworden dan voor corona. De betaalbaarheid van ons product staat hiermee onder druk wat ook zijn uitwerking heeft op het al dan niet uitblijven van (herhaal)bezoeken.”
Quote van een instelling
Ongeveer de helft van de instellingen en een derde van de makers gaat aanpassingen doorvoeren
We hebben culturele instellingen en makers een viertal scenario’s voorgelegd. Vervolgens vroegen we wat ze als het meest waarschijnlijke scenario zien om het hoofd te bieden aan de maatschappelijke ontwikkelingen. De vier scenario’s zijn
De instellingen noemen het scenario ‘Aanpassen’ als meest waarschijnlijke scenario. Op volgorde van meer naar minder genoemd, bleken vervolgens Overbruggen, Overleven en Transformeren het meest van toepassing. Als toelichting geven een aantal instellingen aan dat de huidige maatschappij en de “nieuwe” realiteit vraagt om aanpassingen en het meebewegen van instellingen hierin.
- “Onze rol als kunstenaars is om te reageren op de maatschappelijke ontwikkelingen en daarop een alternatieve visie aan te bieden. Onze organisatie is al heel flexibel en daar dus goed op toegerust.”
Quote van een instelling
Ook voor de makers is het scenario ‘Aanpassen’ het meest waarschijnlijk, gevolgd door Overleven, Overbruggen en Transformeren. Overleven staat bij makers hoger in de rangorde dan bij instellingen. Sommige makers geven aan te willen behouden hoe het nu gaat en de eigen koers te blijven varen, anderen stappen over op ander (parttime) werk naast het creatieve vak, om de financiële druk te verlagen. Maar het meest wordt ingesprongen op de huidige vraag en de daarbij behorende veranderingen: het aanbod wordt geactualiseerd.
- “Aanpassen in de zin van ambities afstemmen op de financiële realiteit; maar bij wegvallen van de meerjarensubsidie is dit niet genoeg en zal het scenario transformeren meer van toepassing zijn (met ‘stoppen’ als serieus alternatief)”
Quote van een maker
Merendeel van de makers en instellingen heeft behoefte aan hulp
59% van de instellingen en 37% van de makers hebben op dit moment behoefte aan meer financiering van de overheid. Een kwart van de instellingen en makers heeft behoefte aan structureel kapitaal. Van de instellingen heeft daarnaast 14% behoefte aan kwijtschelding of vermindering van vaste lasten. 14% heeft nergens behoefte aan. Bij de makers heeft 19% behoefte aan business coaching en 17% behoefte aan kwijtschelding of vermindering van vaste lasten. 23% van de makers heeft nergens behoefte aan.
