Herstel culturele sector, maar zorgen blijven
Bekijken we de bevindingen van de drie kapitalen van de Waarde van cultuur met een overstijgende blik dan zien we dat de
Tijdens de coronajaren kelderden zowel de publiekscijfers als de werkgelegenheid in de cultuursector. Daarna is er een scherpe knik omhoog te zien op vele vlakken. Het cultuuraanbod herstelt zich en het publiek keert terug. Tijdens corona daalde de werkgelegenheid in Noord-Brabant sterker dan elders, maar daarna was er ook een sterkere stijging te zien. Er werken nu zelfs meer Brabanders in de creatieve sector dan voor de coronacrisis. Noord-Brabant kenmerkt zich wel door kleinere contracten, meer oproepkrachten, meer jongeren en een toenemend aantal zzp’ers onder de werkenden.
De eigen inkomsten van culturele instellingen zijn gestegen, maar blijven nog onder het niveau van voor corona. Niet overal gaat het herstel even snel, en vooral festivals hebben moeite om op te krabbelen. Bij culturele instellingen en makers is uitgevraagd hoe zij er nu voor staan. Daaruit blijkt dat er veel problemen spelen. Het overgrote deel van de sector heeft te maken met stijgende kosten. Bij een kwart van de werknemers en een derde van makers leidt dit tot een verslechterende mentale gezondheid.
Bij amateurkunstverenigingen zoals harmonieën, koren en dansgroepen is geen herstel te zien na corona. Steeds minder mensen geven aan lid te zijn van een culturele vereniging. Het is niet zo dat Brabanders zelf minder creatief zijn geworden. 78% van de Brabanders beoefent wel eens een vorm van cultuur en dat cijfer is heel constant door de jaren.
Cultureel kapitaal
Cultuuraanbod in Noord-Brabant blijft bescheiden
Noord-Brabant staat in de provinciale top vijf met het aantal muziekoptredens en cabaretvoorstellingen. Kijk je naar andere culturele locaties en voorstellingen, dan blijft de culturele infrastructuur net als voorgaande jaren bescheiden. De impact van corona is zichtbaar en nog niet al het aanbod is in 2022 en 2023 hersteld. De gemiddelde afstand die inwoners van de provincie moeten afleggen voor een culturele locatie is veelal boven het landelijke gemiddelde, maar dit verschilt sterk per gemeente.
De meerderheid van de cultuurlocaties in Noord-Brabant ontvangt geen gemeentelijke subsidie. De meest voorkomende cultuurlocaties zijn plekken voor de beeldende kunst, die voornamelijk niet-gesubsidieerd zijn. Musea en bibliotheken zijn cultuurlocaties die over de gehele linie bijna altijd een subsidierelatie hebben met de gemeente. ‘s-Hertogenbosch en Tilburg voeren de lijst aan van Brabantse gemeenten met de meeste culturele plekken.
Daling van studenten aan culturele opleidingen
Zowel landelijk, als in Noord-Brabant, zien we in de jaren tussen 2018 en 2022 een afname van het aantal studenten aan culturele mbo-opleidingen. Net als op het mbo daalt het aantal hbo- en wo-studenten op culturele opleidingen in Noord-Brabant. Kijken we naar hoger onderwijs, dan staat Noord-Brabant landelijk in 2022 op de zevende plaats – zowel voor het aantal hbo- als het aantal wo-opleidingen.
Sociaal kapitaal
Muziek, cabaret en bioscoop in Noord-Brabant, museum en dans buiten Noord-Brabant
Het bezoek aan culturele instellingen in Noord-Brabant toont een gemengd beeld. Muziekoptredens en cabaret worden bovengemiddeld bezocht, terwijl de bezoekersaantallen van musea en podiumkunsten variëren. Bioscopen en filmhuizen blijven populair. De bezoekersaantallen fluctueren sterk over de laatste jaren, mede beïnvloed door de coronamaatregelen. Ondanks een lichte daling in het aantal leden van openbare bibliotheken, staat Noord-Brabant nog steeds goed gepositioneerd wat betreft jeugdleden.
Ook als we Brabanders zelf vragen naar hun cultuurbezoek, dan zien we dat bezoek aan moderne podiumkunsten en het museum populair is. Meer nog dan het bezoeken van een festival of bibliotheek. Brabanders geven aan buiten de eigen provincie en naar het buitenland te reizen voor musea, festivals en dansvoorstellingen.
Brabanders doen weinig aan cultuurbeoefening via vereniging of lessen
De waardering voor het cultuuraanbod stijgt in de afgelopen jaren consistent. Inwoners van Noord-Brabant vinden kunst, cultuur en erfgoed belangrijker voor de samenleving dan voor zichzelf als individu. Het overgrote deel volgt geen traditionele les, maar deelname aan online les neemt wel toe. Ook steun aan culturele organisaties daalt met de jaren. Vrijwilligerswerk doen Brabanders vooral binnen popmuziek en erfgoed. Er wordt veel gelezen, en gedrukte boeken zijn nog altijd het meest populair. Brabanders hechten veel waarde aan Brabantse geschiedenis, verhalen en tradities.
Toekomst amateurkunstverenigingen onder druk
Brabanders geven aan weinig aan cultuurbeoefening te doen via een vereniging. Uit gesprekken met ambtenaren blijkt in vrijwel alle gemeenten een terugloop in leden en vrijwilligers bij amateurkunstorganisaties, en dat het moeilijk is de jeugd te bereiken. De toekomstbestendigheid van dit deel van de sector lijkt hierdoor in het geding te komen. De blik op cultuurparticipatie verandert, en gemeenten zijn bewust bezig met verbindingen met andere domeinen.
Jongeren zijn actief in kunst en erfgoed
Kijken we naar de verschillen tussen Brabanders, dan zien we dat jongeren actiever zijn in kunst en erfgoed dan de oudere leeftijdsgroepen. Ook zien we dat hoger opgeleiden op alle vlakken meer actief zijn dan lager opgeleiden. Stedelijkheid lijkt niet veel uit te maken voor cultuurconsumptie, maar kijk je naar de verdeling van culturele doelgroepen, dan vinden we opvallend veel intensieve cultuurgebruikers buiten de grotere gemeenten.
Bereik van Cultuureducatie met Kwaliteit is vergroot
Het aantal gemeenten, scholen, docenten en leerlingen dat deelneemt aan het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK3) is gestegen tussen 2021 en 2023. In 2023 zijn bijna 193.000 Brabantse leerlingen bereikt met het programma.
Economisch kapitaal
Brabantse creatieve industrie toont zich grillig tijdens en na corona
Cijfers van het CBS laten zien dat het aantal banen in de creatieve sector landelijk stijgt: in 2022 zijn er meer banen in de creatieve sector dan voor de coronacrisis. De Brabantse creatieve industrie toont zich grillig. Na een sterke daling van banen in coronatijd, zien we nu een des te sterkere stijging.
In Noord-Brabant zien we meer kleinere creatieve banen en minder contracturen dan landelijk. Ook zijn er in Noord-Brabant meer oproepkrachten in creatieve sector werkzaam dan landelijk. Het aantal zelfstandigen zien we zowel in de Nederlandse als in de Brabantse creatieve industrie in de afgelopen jaren stijgen. Bijna een tiende van alle bedrijfsvestigingen in Noord-Brabant zijn creatieve bedrijven. De meeste bedrijvigheid is te vinden in de grote steden en omliggende gemeenten.
Gemeenten grootste financier van cultuur in Noord-Brabant
Bij het uitvoeren van het Nederlandse cultuurbeleid zijn lokale overheden van groot belang. Gemeenten zorgen voor de financiering van plaatselijke en regionale voorzieningen zoals bibliotheken, podia en kunstcentra. In 2021 namen voor heel Nederland gemeenten 54% van de totale cultuuruitgaven van de overheid voor hun rekening, provincies 8% en het Rijk 38%.
In Noord-Brabant lopen de provinciale cultuuruitgaven terug van 50 miljoen in 2020 naar 40 miljoen in 2021. De provincie zakt daarmee van plek 7 in 2019 naar plek 9 in 2021. Bij de gemeentelijke cultuuruitgaven zien we landelijk tussen 2019 en 2021 wel een toename. Ook Noord-Brabantse gemeenten zijn tussen 2019 en 2021 meer uit gaan geven aan cultuur. In vergelijking met andere provincies behoudt Noord-Brabant daarmee de 7e plaats. De gemeentelijke cultuuruitgaven worden in belangrijke mate gedragen door grotere gemeenten.
De meerjarige cultuursubsidies vanuit het Rijk (via de BIS en de cultuurfondsen) nemen in de planperiode 2021-2024 toe voor Noord-Brabant. Ook de meerjarige ondersteuning vanuit de Rijkscultuurfondsen in Noord-Brabant steeg.
Minder eigen inkomsten, meer subsidie
De analyse van jaarrekeningen van (door de gemeente) gesubsidieerde instellingen laat zien dat de eigen inkomsten van culturele instellingen stijgen, maar nog onder het niveau van voor corona blijven. De festivals lijken niet op te krabbelen na corona. De subsidies van de instellingen zijn gestegen na corona.
Net zoals bij de analyse van de provinciale en gemeentelijke investeringen in cultuur zien we dat vooral de gemeenten subsidiëren. Centra voor de kunsten en bibliotheken ontvangen het grootste aandeel van de gemeentelijke subsidies. Letteren, makerswerkplaatsen, poppodia en visuele kunsten krijgen daarentegen relatief weinig subsidie. Het aandeel eigen inkomsten op subsidies daalt over de hele linie.
Verkenningen
Stijgende kosten en verslechterde mentale gezondheid bij makers en instellingen
Zowel instellingen als makers ervaren grote problemen als gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen. Het merendeel heeft te maken met (sterk) stijgende kostenposten. Makers en instellingen ervaren grote gevolgen van de problemen en stijgende kosten, met een verslechterde mentale gezondheid tot gevolg. Culturele instellingen maken zich het meeste zorgen over het vinden van financiering, terwijl culturele makers zich het meeste zorgen maken over het wegvallen van vraag en opdrachten.
De meeste instellingen en makers zijn proactief en hebben maatregelen getroffen, zoals het aanpassen van het aanbod, verhogen van de prijzen en/of het verminderen van het aanbod. Bijna een kwart van de medewerkers van instellingen en ruim een derde van de makers is als gevolg van de maatschappelijke ontwikkelingen ergens anders gaan werken. De maatschappelijke ontwikkelingen bieden ook kansen, zoals het ontwikkelen van nieuwe concepten, innovatie en nieuwe samenwerkingen. Voor instellingen lijkt het meer kansen te bieden dan voor makers.
Culturele derde plekken dragen bij aan brede welvaart
De Raad voor Cultuur wil aandacht voor vrije ruimten ofwel voor wat wij hier culturele derde plekken noemen: informele ontmoetingsplekken waar cultuur mensen samenbrengt. Deze culturele derde plekken zijn vrijplaatsen die vaak van onderop zijn ontstaan, en het zijn basisvoorzieningen die bijdragen aan de kwaliteit van leven. Overheden kunnen het ontstaan van deze plekken stimuleren via gerichte stadsontwikkeling. We pleiten er voor om deze voor cultuur en samenleving cruciale plekken een plaats te geven in de monitors naar brede welvaart.
Hoger opgeleiden vinden creatieve banen buiten Noord-Brabant
Brabantse mbo-opleidingen hebben in de afgelopen decennia 16% van alle creatief middelbaar opgeleiden in Nederland afgeleverd, en het Brabantse hoger onderwijs (hbo en wo) zorgt voor 13% van de creatief hoger opgeleiden. Creatief middelbaar opgeleiden blijven na het afronden van hun studie vaker in Noord-Brabant werken dan hoger opgeleiden. Van de creatieve mbo’ers is tweederde in Noord-Brabant werkzaam, terwijl ruim de helft van de hbo’ers de provincie achter zich heeft gelaten.
Hoger opgeleiden blijven in grotere mate in de creatieve industrie werkzaam na een creatieve opleiding. Van de mbo alumni is 23% werkzaam in de creatieve industrie, bij de creatieve hoger opgeleiden is dat 36%. Er zijn grote verschillen tussen opleidingsrichtingen: alumni van dansopleidingen verlaten Noord-Brabant grotendeels (66%), en alumni van technische creatieve opleidingen gaan het meest buiten de creatieve industrie aan de slag (83%).
Gemeenten
Naast een provinciaal beeld langs de drie kapitalen geeft de monitor in 2024 voor het eerst een gemeentelijk beeld voor de zeven grote gemeenten in Noord-Brabant (B7) in gemeenteprofielen. De B7 gemeenten werken samen in BrabantStad, het samenwerkingsverband van de provincie Noord-Brabant en de zeven grote Noord-Brabantse steden. BrabantStad is opdrachtgever van de Waarde van cultuur. De vijf middelgrote gemeenten (M5) hebben een gezamenlijk gemeenteprofiel.
Dashboard
Na drie papieren edities verschijnt de Waarde van cultuur nu voor het eerst volledig online. Via een dashboard worden de onderzoeksgegevens achter de monitor beschikbaar gesteld voor iedereen. Het dashboard bevat zowel gegevens op niveau van de provincie als van gemeenten. Het is mogelijk de data op verschillende manieren te visualiseren en te downloaden. We moedigen het aan om deze data te gebruiken voor b.v. beleidsstukken, lokale lobby of subsidieaanvragen. Een deel van de data komt rechtstreeks uit de database van de landelijke Cultuurmonitor.